تفکیک جنس از جنسیت

«زن زن به دنیا نمی آید؛ بلکه زن می شود».

این جمله چه معنایی دارد؟ بگذارید از یک آزمایش مشهور شروع کنیم که برای بررسی تاثیر رفتارهای قالبی و کلیشه ای بر نحوه رفتار و داوری های افراد انجام شده است:

طی این آزمایش نوزادی در یک اتاق قرار داده شد. به پدر بزرگ و مادر بزرگی گفته شد که نوزاد داخل اتاق که دختر است، نوه شان است و می توانند برای اولین بار او را ببینند. سپس همین حرف به پدر بزرگ و مادر بزرگ دیگری زده شد اما به آن ها گفته شد که نوه شان پسر است.

بررسی رفتار های این دو گروه بسیار جالب بود. در برخورد با نوزادی که جنسیتش دختر اعلام شده بود پدر بزرگ و مادر بزرگ چنین سخنانی می گفتند: « چه کوچولوی نازی! چه دست های ظریفی داره! چقدر ساکت و آرومه! » اما در برخورد با همان نوزاد، که این بار جنسیتش پسر اعلام شده بود، واکنش مادر بزرگ و پدر بزرگ جملاتی بود مانند: «چه پسر تپلی! اخم هاش رو ببین! مشت هاش رو چقدر محکم بسته. معلومه از اون پسرهای قوی و پرزور می‌شه.» نتایج بررسی های دیگر پژوهشگران مشخص می کرد که مراقبت از نوزاد پسر و نگرانی از بیماری او کمتر است.

در آزمایش دیگری تعدادی مقاله برای داوری به چند استاد دانشگاه داده شد. به بعضی از آنها مقاله های بدون اسم داده شد و به بعضی دیگر مقاله هایی که اسم نویسنده داشتند. نتایج نشان داد وقتی که استادانی از جنسیت نویسنده مقاله آگاه بوده اند نمره کمتری به مقاله زنان داده اند، در حالی که همان مقاله، وقتی بدون نام بوده، نمره بیشتری از استادان گرفته است.

مشاهدات و آزمایش های مشابه بسیاری در نقاط مختلف دنیا انجام شده که همه آن ها، فارغ از فرهنگ و نژاد، سرانجام مشابهی را نشان می دهند؛ اینکه انسان ها از بدو تولد و گاه حتی پیش از تولد تحت تاثیر کلیشه های جنسیتی ای هستند که به آن ها دیکته می کند که باید چگونه باشند و چطور فکر و عمل کنند. بسیاری از رفتارهای افراد متناسب با انتظاراتی است که از طریق تربیت در خانواده و جامعه به آن ها تحمیل می شود.

اما نتایج عملیِ چنین پژوهش هایی در زندگی زنان و مردان چیست؟ پاسخ این است که آگاهی و سپس رهایی از این کلیشه ها کمک می کند که فرد به صِرف جنسیتش از برخی حقوق محروم و به برخی امور محکوم و مجبور نشود. جای زن تنها و تنها در خانه و جای مرد تنها و تنها در بیرون از خانه انگاشته نشود، و خانه داری تنها وظیفه فطری زنان و نان آوری تنها مسئولیت ذاتی مردان تلقی نشود. اینجاست که گفته می شود رفتاری که از فرد به عنوان زن یا مرد انتظار می رود ساخته و پرداخته جامعه ای است که در آن تربیت و پرورش یافته است.

جنس تنها زن بودن یا مرد بودن افراد را با ویژگی های طبیعی آن ها تعیین می کند؛ اما زنانگی و مردانگی یا رفتارهای زنانه و مردانه حاصل ویژگی هایی است که به زن یا مرد نسبت داده و در ادبیات مطالعات زنان با عنوان جنسیت خوانده می شوند.

در اندیشه قالبی و مبتنی بر کلیشه های جنسیتی، زن به صرف زن بودن احساساتی و مراقبت کننده تلقی و برای مشاغل تربیتی و پرستاری مناسب دانسته می شود و مرد به دلیل مرد بودن خشن و منطقی تلقی و مناسب مشاغل فنی و تکنولوژیک دانسته می شود. 

با تفکیک مفاهیم «جنس» از «جنسیت» و پذیرش این تفکیک و استقلال این دو مفهوم از هم و فطری نبودن کاستی ها و شایستگی ها در زنان یا مردان، برخی از حقوق یک طرفه لغو می شود، مشارکت اجتماعی و سیاسی زنان افزایش زیادی پیدا می کند و دیگر بهانه ای برای ادامه بسیاری از محرومیت ها و تحمیل ها باقی نمی ماند. بی شک این به سود همگان است، پس پیشگامش باشیم.

یاسمن_کرمی