هشت مارس را بشناسیم

در مورد هشت مارس یا روز جهانی زن، پرسشی که ذهن هر شنونده را درگیر می کند این است که در این روز چه اتفاقی افتاده؟ زادروز یا سالگرد درگذشت چه کسی است؟ خلاف تصور عام، هشت مارس زادروز شخص حقیقی ای نیست، این روز اولین نهال جنبش های اجتماعی آزادی بخش زنان در غرب است.

جنبش های اجتماعی زنان، حرکتی از سوی زنان بود برای احقاق حقوق از دست رفته شان به دست حکومت، سیاست، و تمام مظاهری که به هر شکلی ممکن بود زن را به زیر دست تبدیل کند.

پیدایش این جنبش به اواخر قرن نوزدهم، باز می گردد. آنجا که انقلاب صنعتی رخ داده بود و کار مردان از کار زنان جدا شده بود و زنانی که تا دیروز دوشادوش مردان کار می کردند مجبور بودند در خانه بمانند. این به همراه ظلمی که به زنان کارگر که به جهت بالا بودن هزینه ها نمی توانستند در خانه بمانند و از طرفی حقوقشان توسط صاحب کارهایشان نادیده گرفته می شد و چندین عامل دیگر، باعث ایجاد موج های اعتراضی در غرب شد. در هشت مارس سال ۱۸۵۷، زنان کارگر کارگاه های پارچه بافی و لباس دوزی در نیویورک به خیابان ها ریختند و خواهان افزایش دستمزد، کاهش ساعات کار و بهبود شرایط نامناسب کار شدند؛ اما این تظاهرات با حمله پلیس به هم خورد.

سال ۱۹۰۷، دوره ای که مبارزات زنان برای تامین حقوق سیاسی و اجتماعی اوج گرفته بود، به مناسبت پنجاهمین سالگشت تظاهرات نیویورک در هشت مارس، زنان دست به تظاهرات زدند.

ایده انتخاب روزی از سال به عنوان «روز زن» اولین بار در جریان مبارزه زنان نیویورک با شعار «حق رای برای زنان» مطرح شد و دو هزار زن تظاهر کننده پیشنهاد کردند که هر سال در یکشنبه آخر فوریه، یک تظاهرات سراسری در آمریکا به مناسبت «روز زن» برگزار شود.

سال ۱۹۱۰ «دومین کنفرانس زنان سوسیالیست» به مسئله تعیین روز بین المللی زن پرداخت. زنان سوسیالیست آلمان، روز ۱۹ مارس را پیشنهاد کردند. مناسبت این روز، مبارزات انقلابی در سال ۱۸۴۸ علیه رژیم پادشاهی پروس بود که به عقب نشینی لفظی حکومت از جمله در مورد مطالبات زنان انجامید. این کنفرانس، تاریخ برگزاری نخستین مراسم روز زن را ۱۹ مارس ۱۹۱۱ تعیین کرد و تصمیم گیری قطعی به بعد موکول شد.

پس از انتشار قطعنامه کنفرانس در مورد تعیین «روز جهانی زن»، انترناسیونال دوم از این تصمیم حمایت کرد و نخستین تشکیلاتی بود که این روز را به رسمیت شناخت.

سال ۱۹۱۳ دبیرخانه بین المللی زنان، هشت مارس را با خاطره مبارزه زنان کارگر آمریکا، به عنوان «روز جهانی زن» انتخاب کرد. در همان سال، زنان روسیه تزاری و سراسر اروپا، مراسم ۸ مارس را با تظاهرات و میتینگ برگزار کردند.

سال ۱۹۱۴ جنگ جهانی اول درگرفت. در اروپا که مرکز جنگ بود، زنان انقلابی کوشیدند تظاهرات هشت مارس ۱۹۱۵ و ۱۹۱۶ را تحت شعار مرکزی «علیه جنگ امپریالیستی» برگزار کنند. در کشور های درگیر جنگ، طبقات مختلف به موافقان و مخالفان جنگ تقسیم شده بودند و انشعاب در صفوف جنبش زنان، مانع از برگزاری سراسری و گسترده روز جهانی زن شد.

سال ۱۹۱۷ تظاهرات زنان کارگر در پتروگراد علیه گرسنگی و جنگ و تزاریسم، بانگ آغازین انقلاب روسیه بود. کارگران شهر در پشتیبانی از این تظاهرات، اعلام اعتصاب عمومی کردند و هشت مارس ۱۹۱۷ به یک روز فراموش نشدنی تاریخ انقلاب روسیه تبدیل شد.

سال ۱۹۲۱ «کنفرانس زنان انترناسیونال سوم کمونیستی» هشت مارس را به عنوان «روز جهانی زن» به تصویب رساند و زنان دنیا را به گسترش مبارزه برای تحقق خواسته هایشان فرا خواند.

اواسط دهه ۱۹۳۰، دنیا سوی جنگ جهانی جدید روان شد. برگزاری تظاهرات «روز جهانی زن» در کشورهایی که تحت سلطه فاشیسم بودند، غیر قانونی اعلام شد. برخلاف این ممنوعیت، هشت مارس ۱۹۳۶، زنان در برلین تظاهرات کردند. همان روز، اسپانیای فاشیست شاهد تظاهراتی در مادرید بود. ۳۰ هزار زن کمونیست و جمهوری خواه، شعار «آزادی و صلح» سر دادند.

در پی جنگ جهانی دوم، انقلاب ها و جنبش های رهایی بخش در چین درگرفت. چین با شمار عظیم زنان و مردانش در زمانی کوتاه گام های بزرگی در جهت رهایی زنان برداشت.

دهه ۱۹۶۰ جنبش ها در کشورهای آسیا و آفریقا و آمریکای لاتین بپا خاسته بود. در کشورهای سرمایه داری پیشرفته جنبش رهایی زنان همراه با مبارزات انقلابی و ترفیق خواهانه گسترش یافت.

در آمریکا و اروپا، زنان علیه سنن و قیود و قوانین مردسالارانه و احکام اسارت بار کلیسایی بپا خاستند و موضوعاتی نظیر حق طلاق، حق سقط جنین، تامین شغلی، منع آزار جنسی، مخالفت با هرزه نگاری و کاهش ساعات کار مطرح شد. در تظاهرات هشت مارس ۱۹۶۹ زنان در دانشگاه برکلی گرد آمدند و علیه جنگ در ویتنام تظاهرات کردند.

سرانجام سال ۱۹۷۵ سازمان ملل هشتم مارس را به عنوان «روز جهانی زن» به رسمیت شناخت و پس از دو سال یونسکو.

زهرا_باقری / کارشناس مطالعات زنان